Ιερά Μονή Αγίου Λεωνίδη

Κοντά στο χωριό Κλαυσί, 9 χιλιόμετρα από το Καρπενήσι, βρίσκεται το μοναδικό παλαιοχριστιανικό που έχει ανασκαφεί στην Ευρυτανία, η βασιλική του μάρτυρα Λεωνίδη. Ο Άγιος Λεωνίδης ήταν επίσκοπος Αθηνών, που μαρτύρησε στην Κόρινθο το 250 κατά τους διωγμούς του Ρωμαίου αυτοκράτορα Δέκιου και η λατρεία του ήταν διαδεδομένη στην Αθήνα, στην Κόρινθο και ίσως στη Θεσσαλία μέχρι τον 6ο αιώνα, ενώ σε μεταγενέστερες περιόδους δεν αναφέρονται ούτε το όνομά του ούτε ναοί αφιερωμένοι στη μνήμη του.

Η βασιλική χρονολογείται στον 5ο – 6ο αιώνα. Καταστράφηκε στα μέσα του 6ου αιώνα, πιθανότατα από σεισμό, τον οποίο ακολούθησε πυρκαγιά. Το μνημείο παρέμενε για αιώνες άγνωστο και αποκαλύφθηκε το 1956 μετά από έντονες βροχοπτώσεις, ενώ η ανασκαφική του έρευνα πραγματοποιήθηκε το 1958-1959.

Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με νάρθηκα στη δυτική πλευρά και εγκάρσιο κλίτος στην ανατολική, που καταλήγει σε κόγχες στις δύο πλευρές. Στην κόγχη του ιερού σώζεται η βάση του σύνθρονου, ενώ οι τοίχοι διατηρούνται σε μικρό ύψος. Το ξύλινο στέγαστρο, κατασκευασμένο στη δεκαετία του 1960 από τον αρχιτέκτονα Ιορδάνη Δημακόπουλο, έχει τη μορφή που είχαν οι στέγες των παλαιοχριστιανικών βασιλικών.

Το σπουδαιότερο στοιχείο της βασιλικής είναι το ψηφιδωτό που κάλυπτε όλο το δάπεδο εκτός από την κόγχη του ιερού. Διατηρείται στο μεγαλύτερο μέρος του και αποτελείται από διακοσμητικά μοτίβα, φυτικά και γεωμετρικά, και παραστάσεις εμπνευσμένες από το ζωικό βασίλειο, που δημιουργούν εντυπωσιακό, πολύχρωμο σύνολο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι οκτώ αφιερωματικές επιγραφές που διακρίνονται ανάμεσα στις παραστάσεις, από τις οποίες αντλούμε σημαντικές πληροφορίες τόσο για το ίδιο το μνημείο όσο και για την τοπική εκκλησιαστική κοινότητα. Η «χαμοκέντησις», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στις επιγραφές, έγινε σε διαφορετικές φάσεις στο δεύτερο τέταρτο του 6ου αιώνα και παρουσιάζει διαφορές στην ποιότητα και στην τεχνοτροπία.